خوددرمانی و تجویر بی رویه دارو توسط پزشکان دو چالش استان مرکزی

به گزارش اخبار روزانه استان مرکزی و به نقل از ایرنا، چرخه تولید تا مصرف دارو از موضوعات کلیدی است که حرف های زیادی برای گفتن دارد به همین منظور در گفت و گویی با دکتر مصطفی دلاور معاون امور غذا، دارو و تجهیزات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اراک،فرصت ها و چالش های دارویی در استان مرکزی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

س- در حال حاضر چه تعداد داروخانه در استان مرکزی وجود دارد؟
ج – در استان مرکزی به جز شهرستان ساوه که مدیریتی مستقل دارد، ۱۰۸ باب داروخانه خصوصی، ۱۱ باب داروخانه بیمارستانی و وابسته به دانشگاه و سه باب داروخانه متعلق به نهادها شامل دو داروخانه وابسته به تامین اجتماعی و یک داروخانه وابسته به هلال احمر فعالیت دارند.
از مجموع داروخانه های استان مرکزی به جز شهرستان ساوه ۹ داروخانه فعالیت شبانه روزی دارند که پنج باب آن در اراک و چهار باب در سایر شهرستان ها مستقر است.

س – شرایط پراکنش داروخانه های خصوصی در مناطق مختلف استان مرکزی بر مبنای استانداردهای تعریف شده چگونه است؟
ج – پراکنش جغرافیایی داروخانه های فعال استان در حال حاضر بر اساس شرایط هر شهرستان و بر مبنای ضوابط جمعیتی، امتیاز متقاضیان ، استقرار مطب ها و امکانات درمانی مطلوب است و صددرصد بر اساس آئین نامه تاسیس داروخانه ها انجام شده است.

س – در خصوص وضعیت داروهای خاص در استان مرکزی توضیح دهید و شرایط کمبود دارویی در این حوزه چگونه است؟
ج – بیش از ۹۰ درصد داروهای خاص مربوط به گروه های معرفی شده از سوی وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی است که بیماران پیوندی، هموفیلی، تالاسمی و ام اس را شامل می شود.با توجه به نوع و بیمارستان های دولتی که در خصوص درمان بیماری های خاص فعالیت دارند، توزیع دارویی برای هر گروه بیماری خاص انجام می شود و بخش دیگر داروهای این بیماران نیز از طریق داروخانه هلال احمر و برخی داروخانه های خصوصی نزدیک به مراکز درمانی و مطب های ویژه بیماری های خاص توزیع می شود.
توزیع داروهای بیماران هموفیلی در شبکه دولتی بیشتر در داروخانه بیمارستان امیرکبیر اراک، داروهای پیوندی ، ام اس و مخدرها اغلب در داروخانه بیمارستان ولیعصر (عج) اراک و بیماران سرطانی در داروخانه بیمارستان آیت الله خوانساری و بخشی هم از طریق داروخانه هلال احمر و خصوصی است.
کمبودهای دارویی بیماران خاص در مقاطع یا فصل مشخصی نیست و در بسیاری از موارد در مواقعی که واردات مشکل پیدا می کند به صورت مقطعی در تمام کشور خودنمایی می کند و استان مرکزی نیز از این قاعده مستثنی نیست اما معمولا در این حوزه مشکل حادی وجود ندارد و با توجه به مدیریتی که در پشتیبانی و ذخیره دارویی در استان انجام می شود و استفاده از توان و سهمیه سایر استان های همجوار، داروهای بیماران خاص تامین می شود.

س – درحال حاضر چند کارخانه داروسازی در استان مرکزی فعالیت دارد و رتبه استان مرکزی در این گروه تولیدی را بفرمائید؟
ج – در حوزه نظارتی دانشگاه علوم پزشکی اراک تنها یک کارخانه داروسازی وجود دارد که در تولید اقلام متنوع دارویی فعالیت دارد اما ارزیابی کارخانه های داروسازی به طور مستقیم با وزارتخانه است و استان تنها به صورت محدود در موارد خاص که مرکز درخواست نظارتی داشته باشد در این حوزه ورود پیدا می کند و در خصوص جایگاه و رتبه تولید دارویی استان نیز اطلاعات موثقی در دسترس نیست.

س – سال گذشته کمبودهای دارویی استان مرکزی بیشتر در چه طیف های دارویی و در چه مقاطعی رخ داده است؟
ج – معمولا به صورت مقطعی ۳۰ تا ۴۰ قلم دارویی در استان کمبود وجود دارد و در پاره ای موارد دارو به دلیل وارد نشدن به کشور و یا تاخیر در خط تولید ممکن است به طور موقتی کمیاب شود.
در استان مرکزی در سال گذشته مشکل کمبود دارو بیشتر در گروه دارویی فاکتورهای مختلف خونی و سرم ایجاد شد که در همین مقاطع انگشت شمار نیز با تدابیری که اندیشیده شد اجازه بروز مشکلات حاد داده نشد و همه تلاش صورت گرفت که سهمیه پشتیبان دارویی به میزان کمتر اما عادلانه توزیع شود.

س – آیا بانک اطلاعات دارویی و مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم دراستان مرکزی وجود دارد و خدمات و نقش آن در مدیریت دارویی استان چیست؟
ج – بانک اطلاعات دارویی با آغاز برنامه تحول نظام سلامت برای هر بیمارستان استان شکل گرفته و هر بیمارستان صاحب فارموکوپه دارویی ( لیست علمی داروهای مورد نیاز) شده است. این بانک اطلاعات دارویی اقلام پرمصرف دارویی هر بیمارستان را شامل می شود که به صورت ماهانه تهیه و دپو شده و علاوه بر اینکه شفافیت در شرایط دارویی هر مرکز درمانی ایجاد شده به دلیل اینکه به صورت جمعی تهیه می شود صرفه جویی بالایی را نیز در هزینه های دارویی همراه داشته ، ضمن آنکه از تهیه بی رویه برخی اقلام دارویی و تاریخ گذشته شدن آنها نیز جلوگیری کرده است.
کار دیگری که در حوزه بانک اطلاعات دارویی انجام شده، تجمیع لیست فارموکوپه دارویی تمامی بیمارستان ها به عنوان بانک اطلاعاتی دارویی استان بوده که با عنوان مدیریت خرید و توزیع دارو مطرح شده و این قابلیت نیز باعث شده که ضمن صرفه جویی، قابلیت جابه جایی اقلام دارویی بین مراکز بیمارستانی در هر ماه و به حداقل رسانی هدررفت منابع دارویی مهیا شود.
اما در خصوص مرکز اطلاع رسانی دارو و سموم نیز استان از طریق سامانه ۱۴۹۰ در این حوزه فعال است و به صورت شبانه روزی در خصوص مسمومیت ها و عوارض و تداخل دارویی به جامعه پزشکی و عموم مردم پاسخگویی دارد.
بخش دیگری از فعالیت های این مرکز در حوزه راهنمایی داروهای کمیاب و رسیدگی به شکایت ها است.

س – وضعیت خوددرمانی در استان مرکزی چگونه است و بیشترین طیف های دارویی در استان و عوارض آنها چیست؟
ج – تحقیق مشخصی در خصوص خوددرمانی در استان مرکزی انجام نشده و سیستم ثبت و نظارتی برای بیان دقیق انواع و چگونگی خوددرمانی وجود ندارد، بر اساس یک تحقیق مقطعی در چهار سال گذشته مشخص شد که بیش از ۸۰ درصد مردم استان مرکزی به نوعی خوددرمانی می کنند و بدون تجویز پزشک مبادرت به مصرف اقلام دارویی دارند. بیشترین گروه های دارویی که در خود درمانی استفاده شده انواع مسکن ها، آنتی بیوتیک ها، ویتامین ها و خانواده داروهای اعصاب است.
اگرچه درصدی از خوددرمانی در تمامی دنیا پذیرفته شده اما مصرف بی رویه به ویژه در گروه آنتی بیوتیک ها که ایجاد مقاومت دارویی می کند و یا خانواده مسکن ها که عوارض جدی بر کلیه و اندام های داخلی دارد، پذیرفتنی نیست.

س – اقلام پرمصرف دارویی استان در نسخ پزشکی را بفرمائید دلایل مصرف بالای آنها چیست؟
ج – بر اساس مستندات موجود در سال گذشته خانواده کورتن های تزریقی و خوراکی، آنتی بیوتیک ها، داروهای سرماخوردگی و مسکن ها بیشترین تجویز را در نسخ دارویی استان مرکزی داشته است و برای مثال دگزامتازون با عوارض زیاد که هم از خانواده کورتن ها و هم دارویی تزریقی است و مصرف بی رویه و پر تعداد آن می تواند در سیستم ایمنی، هورمونی و گوارش بدن اختلال ایجاد کند و به پوکی استخوان دامن بزند در صدر لیست پر مصرف دارویی قرار داشته و پس از آن قرص سرماخوردگی بزرگسالان و آنتی بیوتیک (سفکسیم) بیشترین تعداد تجویز را داشته است.
به طور کلی هفت درصد کل تجویز در تمامی نسخ پزشکان استان در سال گذشته در اقلام پر مصرف اشاره شده بوده که رقم بالایی است و این مسئله لزوم بازآموزی پزشکان و نظارت های خاص در این حوزه را می طلبد.
بر اساس شاخص های موجود میانگین مصرف آنتی بیوتیک ها در کشور ۴۷ تا ۵۰ درصد است که باید به زیر ۳۰ درصد کاهش یابد اما ارزیابی های کمیته بررسی نسخ استان در خصوص آنتی بیوتیک ها مصرف ۳۴ درصد را نشان می دهد که در این خصوص وضعیت استان از میانگین کشوری بهتر است ولی در خصوص مسکن ها و کورتن ها مقایسه ای صورت نگرفته است.

س – در خصوص وضعیت مسمومیت های دارویی در استان توضیح دهید؟
ج – درحال حاضر مسمومیت های دارویی تحت عنوان برنامه نظام مند در استان ثبت نمی شوند اما استان مرکزی از اواخر پارسال با بیمارستان ولیعصر (عج) که یکی از مراکز درمانی مهم در حوزه درمان و مراجعات مسمومیت ها است با ارائه فرم های آماری مشخص برنامه رصد مسمومیت ها را آغاز کرده که هنوز در ابتدای راه هستیم. در سال جاری قرار است به صورت ماهانه فرم های مسمومیت های شیمیایی و دارویی در حوزه کاری مرکز درمانی ولیعصر (عج) پر شده و اطلاعات آن ثبت شود . بر اساس آمار رسمی کشور پنج درصد از کل مسمومیت ها مربوط به داروهاست که این آمار مجموع اشتباهات دارویی، مصرف زیاد و تداخل دارویی، تقلب ها و قاچاق دارویی را شامل می شود.

س – در هر منزل مقدار زیادی از داروهای بلااستفاده وجود دارد آیا برنامه ای برای بازگشت یا حذف آن ها از چرخه مصرف در استان وجود دارد؟
ج – بر اساس قانون و بخشنامه های کشوری هیچ مجوزی برای بازگشت دوباره داروهای موجود در منازل در چرخه دارویی کشور و استان وجود ندارد و دلایل آن این است که اولا دارویی که در اختیار مردم قرار گرفته از شرایط نگهداری آن اطمینان کامل نداریم و به خاطر مسائل بهداشتی و اینکه در دست بیمار بوده نمی توان به طور مجدد آن را به حلقه دارویی برگرداند. در این موارد تنها کار این است که پزشکان داروها را در حد نیاز بنویسند و با نوشتن تعداد بالا زمینه انبار شدن دارو در منازل را فراهم نکنند.

س – در خصوص عرضه داروهای گیاهی و استقبال آن ها از سوی مردم چه نظری دارید؟
ج – عرضه گیاهان دارویی همانند داروهای شیمیایی فقط در داروخانه ها و با تجویز پزشک و تحت نظارت داروساز مجاز است فرهنگ مصرف داروهای گیاهی رو به افزایش است و بخشی از آن به این بازمی گردد که پزشکان این طیف دارویی را پذیرفته اند و زمینه تولید و کیفیت داروهای گیاهی موجود در داروخانه ها نیز بالاست.با توجه به اینکه داروهای گیاهی در لیست بیمه ها قرار ندارند نمی توان گزارش گیری دقیق از آن ها داشت اما برآورد می شود حدود ۱۰ درصد تجویز نسخ پزشکی استان به نوعی از داروهای گیاهی است.
ولی در خصوص گیاهان دارویی مشکلات زیادی وجود دارد چون تولید و عرضه آنها اصولی نیست و از شبکه داروخانه ها انجام نمی شود. عطاری هایی که فعالیت دارند اغلب تحت نظارت ارگان های مشخص نیستند و فرآورده هایی که به عنوان داروی خوراکی یا استعمال خارجی تجویز می کنند هیچ مجوزی از وزارت بهداشت ندارد و در بسیاری از موارد مشکلات حادی را نیز ایجاد کرده است که به هیچ وجه این شیوه درمانی به مردم توصیه نمی شود.