قصه‌گویان؛ راویان غریب فرهنگ بومی_ محلی ایران

به گزارش مرکزی دیلی و به نقل از خبرگزاری فارس از اراک، در روزگاری نه چندان دور که تکنولوژی میهمان ناخوانده خانه‌هایمان نشده بود، این بیان شیوا و صدای مهربان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در قالب قصه‌های قدیمی بود که شب‌های خنک پاییزی و سرد زمستانی را گرم و اعضای خانواده را زیر کرسی‌هایی که بوی مهر و محبت می‌داد، دور هم جمع می‌کرد، شنیدن قصه‌هایی چون شاهنامه، قصه امیر ارسلان پهلوان، قصه شاهزاده ابراهیم و فتنه خون‌ریز، خروس گردو دزد و… قصه‌هایی که خیلی از آنها را می‌شود در کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب و کتاب داستان‌های هزار و یک شب خاطرات کودکی‌هایمان ورق بزنیم.

حالا ما سوار بر قطار پر سرعت تکنولوژی شده و بی‌توجه به فرهنگ و آموخته‌هایی که از دل قصه‌های قدیمی ایران زمین زبان به زبان و نسل به نسل آرامشی بر وجود خسته‌مان می‌نشاند سرهایمان را در کامپیوترها، تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند فرو کرده‌ایم و غافل از اینکه فرهنگ قصه ‌گویی و قصه خوانی چقدر برای خود و فرزندانمان ضروریست از به حاشیه رفتن این فرهنگ بومی و قدیمی هراسی به دل راه نمی‌دهیم.

نگرانی که این روزها، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به خوبی آن را درک کرده و با برنامه‌ریزی در راستای احیای این فرهنگ بومی ایران باستان می‌کوشد تا با پرداختن به موضوع قصه گویی زمینه احیای این هنر فرهنگ ایرانی را فراهم کند.

رضوان پورمحمدی که ۱۷ سال سابقه کار در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را با هیچ چیز دیگری در دنیا عوض نمی‌کند چهار سالی از سابقه کاری خود را به صورت مستمر در قصه گویی برای بچه‌ها صرف کرده و معتقد است تمامی لحظاتی که در جمع‌های خانوادگی یا مراکز کانون به قصه گویی سپری کرده بهترین ساعات عمرش بوده است، این خصوصیات ما را بر آن داشت تا با وی به گفت‌وگو بنشینیم.

فارس: تکنولوژی جدید چه ضربه‌ای به فرهنگ‌های قدیمی ما زده؟

تکنولوژی رقیب سرسخت ما و تمامی کسانی است که در حوزه فرهنگی کشور فعال هستند، مسئله‌ای که نباید از کنار آن خیلی آسان گذشت چرا که نقش بسیاری در به حاشیه بردن فرهنگ غنی ایرانی و عدم آشنایی نسل کودک و نوجوان کشور با فرهنگ ایرانی دارد.

کامپیوتر، اینترنت، تلفن همراه هوشمند، شبکه‌های اجتماعی این روزها مردم ما را درگیر خود کرده ‌است و به قدری سریع در بین خانواده‌ها رواج یافته که گاهاً به عنوان تنها وسیله اطلاع رسانی موثر به هنگام برگزاری برنامه‌های فرهنگی و هنری شهر باید دست به دامنش شد، چرا که دایره تبلیغات گسترده‌ای داشته و مردم خیلی سریع‌تر از سایر شیوه‌ها از برگزاری برنامه‌ها مطلع خواهند شد و این یک اتفاق نامبارک است.

در واقع وقتی یک کودک و نوجوان ایرانی وقت قابل توجهی از اوقات فراغت خود را صرف بازی‌های کامپیوتری و اینترنتی می‌کند، دیگر انگیزه‌ای برای شنیدن قصه ندارد.

فارس: آیا همپای تکنولوژی جدید قصه‌گویان ما توانسته‌اند در این چرخه بمانند؟

پیروزی در این میدان نیازمند تجهیز بسیار خوب مربیان و فعالین این حوزه به دانش روز قصه گویی است، یعنی وقتی یک مربی با رعایت کامل اصول قصه گویی و مهارت خاص به بیان قصه بپردازد، می‌تواند زمینه جذب مخاطب خود را بیش از پیش فراهم کند.

تسلط بالای قصه گویان در بیان قصه‌ها بسیار مهم است، این افراد که خوراک فرهنگی به بچه‌ها ارائه می‌کنند باید در بیان برنامه‌ها‌یشان آن قدر قوی عمل کنند که جذابیتی دو برابر دنیای مجازی برای بچه‌ها داشته باشند.

فارس: «قصه گویی» چگونه می‌تواند به احیای فرهنگ بومی و محلی کمک کند؟

در ویژه‌برنامه احیای فرهنگ قصه‌گویی و قصه‌خوانی در کشور تلاش شده تا قصه گویی با لهجه‌های بومی و محلی استان‌ها صورت بگیرد، لذا استان مرکزی نیز به تبعیت از این برنامه تلاش کرده تا با قصه‌گویی به لهجه‌های مختلفی چون «تاتی»، «راجی»، «سربندی» و… فرهنگ بومی و محلی استان مرکزی را به کشور و حتی دنیا معرفی کند.

امروز اگر چه لهجه «تاتی» و «راجی» از لهجه‌های سخت اهالی کمیجان و دلیجان در استان مرکزی بوده و کمتر کسی با آنها آشنایی دارد قصه گوهای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان مرکزی در ارتباط خوب خود با اهالی بومی منطقه و کهنسالان آن توانسته‌اند لهجه‌های محلی را فرا گرفته و با بیان قصه‌های خود به این لهجه‌ها به احیای فرهنگ‌های بومی و محلی بپردازند.

بیان قصه توسط قصه گوهای استان مرکزی به زبان‌های محلی در جشنواره‌های داخلی و خارجی همواره مورد استقبال شرکت کنندگان در این جشنواره‌ها قرار گرفته است به گونه‌ای که سال گذشته یکی از نمایندگان قصه گوی استان در جشنواره بین‌المللی قصه گویی ایران با لهجه آستانه‌ای قصه خود را بیان کرد که این لهجه شیرین نه تنها برای شرکت کنندگان داخلی که از سوی شرکت کنندگان خارجی نیز مورد توجه و استقبال قرار گرفت.

با تمام این توانمندی‌ها باید از قصه گویان به عنوان راویان غریب فرهنگ بومی ایران یاد کرد.

فارس: آیا قصه‌گوهای استانی می‌توانند بازوان مسئولان میراث فرهنگی باشند؟

مطمئنا، چرا که قصه‌گوهای ما در بیان نوع قصه خود از صنایع دستی استان، اماکن تاریخی و حتی شخصیت‌های فرهنگی و هنری برای تکمیل قصه خود استفاده می‌کنند برای مثال اگر در قصه یک کفاش باشد آن‌ را به هنر صنایع دستی گیوه دوزی در سنجان ربط داده و می‌گوید «مردی که در سنجان گیوه دوزی می‌کرد» و با این شیوه کمک بسیاری به ترویج فرهنگ بومی و تاریخی استان در بین نسل کودک و نوجوان می‌کند.

علاوه بر این از کهنسالان و سالخوردگان بومی مناطق نیز در بیان قصه‌های محلی استفاده کرده و تلاش کرده‌ایم تا افراد بومی نیز سهمی در احیای فرهنگ مناطق خود داشته باشند و این طرح به شدت مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته است.

این کار علاوه بر ترویج فرهنگ بومی مناطق کمک می‌کند تا دامنه واژگان مخاطبین نیز گسترش یابد.

فارس: آیا مسئولان میراث فرهنگی از این توانمندی در تحقق اهداف سازمانی خود استفاده کرده‌اند؟

اینکه مسئولان این حوزه از توانمندی‌های عنوان شده در بخش قصه گویی استان خبر دارند یا خیر را باید از خود آنها سوال کرد، اما خوب است توجه جدی به این توانمندی‌ها داشته باشند، چرا که می‌توانند با حمایت از قصه ‌گوهای توانمند استان در موزه‌ها، کافه‌خانه‌های سنتی، مجموعه بازار و دیگر اماکن تاریخی زمینه بهره گیری از این حرفه در راستای معرفی استان به گردشگران و آشنایی آنها با فرهنگ‌ها و گویش‌های محلی را فراهم کنند.

فارس: جای «قصه» را چقدر در حوزه فرهنگی کشور خالی می‌بینید؟

«قصه» و «قصه گویی» به عنوان یک واسطه تربیتی بین نسلی، همواره مورد توجه نسل‌های مختلف بوده اگر چه در یک طیف زمانی خاص این هنر مورد بی‌مهری‌هایی قرار گرفته، اما خوشبختانه در سال‌های اخیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به جد وارد این حوزه شده و در تلاش است تا ضمن آموزش مربیان این حوزه با برپایی جشنواره‌های داخلی و خارجی این هنر را احیا کند.

جشنواره بین‌المللی قصه که هر ساله هم‌زمان با شب یلدا برگزار می‌شود در سه بخش مربیان کانون، بخش آزاد و بین‌الملل برگزار می‌شود جشنواره‌ای که با هدف احیای فرهنگ قصه گویی، قصه خوانی در سراسر کشور برگزار می‌شود و توانسته گامی بزرگ در جهت احیای فرهنگ قصه ‌گویی ایران بردارد.

فارس: یک قصه‌گو باید به چه اصولی توجه کند تا قصه‌اش برای مخاطب جذاب باشد؟

یک قصه گوی حرفه‌ای باید اول به سن مخاطب خود توجه کند بعد تعداد مخاطبان، چرا که گروه سنی کودک حوصله شنیدن قصه‌های بالای ۲۰ دقیقه را ندارد، نحوه نشستن مخاطبان دیگر اصل مهمی است که یک قصه‌گو باید در کار خود بدان توجه کند تا بتواند با بهره‌گیری از شیوه‌های مختلف قصه ‌گویی اعم از قصه گویی با ابزار و بدون ابزار، قصه‌ای جذاب و شیرین را برای مخاطبانش بیان کند و همواره بداند آنچه در قصه گویی مهم است انتقال پیام تربیتی است نه گذران وقتی برای مخاطبان.