چاقوی بیابان بر گلوی گونه‌های گیاهی استان مرکزی
به گزارش مرکزی دیلی و به نقل از ایسنا، سرزمین پهناور ایران به رغم تنوع قابل توجه آب و هوایی و گستردگی جغرافیایی و تنوع زیستی و اکوسیستمی، دارای محدودیت و تنگناهای طبیعی است که اگر مؤلفه‌های آن به درستی شناخته شوند می‌توانند به فرصت‌هایی برای ارتقای کیفیت زیستی و افزایش تولید ناخالص ملی بدل شوند.
در حال حاضر پدیده بیابانزایی و کویرزایی در بسیاری از مناطق ایران بصورت یک چالش اساسی و جدی بروز کرده است.
بر اساس تعریف کنوانسیون بیابانزایی، این پدیده به معنی تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب در اثر عواملی مانند عوامل انسانی و عوامل طبیعی است.
به نظر می‌رسد در حال حاضر عوامل طبیعی، نقش چندانی در بیابانزایی ندارند و بیشتر عوامل انسانی هستند که به این معضل دامن می‌زنند هرچند نقش خشک‌سالی‌ها را در تشدید این پدیده نمی‌توان نادیده گرفت.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)- منطقه مرکزی، دکتر نورالله عبدی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه ارشد مدیریت مناطق بیابانی دانشگاه آزاد اسلامی اراک در رابطه با بیابان زایی در استان مرکزی به ایسنا گفت: بیابان‌ها اکوسیستم‌هایی هستند شکننده، حساس و ناپایدار که از توان تولید بیولوژیکی محدودی برخوردارند و عموماً در عرض‌های جغرافیایی ۱۵ تا ۳۵ درجه (گاهی تا بیش از ۴۰ درجه) شمالی و جنوبی کره زمین قرار گرفته‌اند.
وی با بیان اینکه ایران در کمربند بیابانی کره زمین قرار دارد عوامل بیابان زایی را عوامل زمین شناختی، عوامل اقلیمی و عوامل انسانی دانست و اظهار کرد: بیابانزایی عبارت است از تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب بر اثر عوامل گوناگون شامل تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسان (مصوبه گردهمایی محیط و توسعه سازمان ملل متحد در ژوئن ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو- برزیل).
عبدی افزود: به عبارت دیگر بیابانزایی به فرایند تخریب سرزمین، زوال زیست‌بوم‌های طبیعی یا کاهش توان تولید زیستی اراضی در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب ناشی از عوامل انسانی و محیطی اطلاق شده و مقابله با بیابانزایی به مجموعه فعالیت‌هایی که سبب توقف یا کاهش روند بیابانزایی شده و یا در جهت احیاء اراضی بیابانی باشد، اطلاق می‌شود.
وی گفت: حدود ۸۰ درصد از اراضی کشور در حوزه مناطق خشک و نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب قرار دارد و از این نظر دارای شرایط اکولوژیکی شکننده‌ای است.
عبدی بیان کرد: میانگین بارندگی سالیانه در ایران ۲۴۰ میلیمتر است که کمتر از یک سوم میانگین جهانی بارش است، در حالیکه میانگین تبخیر و تعرق پتانسیل کشور ما ۲۱۰۰ میلیمتر در سال است که سه برابر متوسط جهانی آن است. از دیدگاه اقلیمی ۸۹.۱ درصد کل کشور در معرض بیابان زایی قرار دارند.
عضو هییت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک گفت: با استناد به اطلاعات طرح قلمرو مناطق بیابانی کشور که توسط مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تدوین شده، عرصه های بیابانی کشور بر اساس ۵ معیار مهم تعیین شده اند.
وی افزود: براساس معیار پوشش گیاهی ۳۲.۵ میلیون هکتار، براساس معیار رخساره های ژئومرفولوژی ۴۳ میلیون هکتار، براساس معیار اقلیمی ۷۰.۱ میلیون هکتار، براساس معیار زمین شناسی ۲۰.۸ میلیون هکتار و براساس معیار خاکشناسی ۵۴.۴ میلیون هکتار از مساحت کشور ما را عرصه‌های بیابانی به خود اختصاص داده‌اند بنابراین در مجموع نیمی از کشور ما براساس چندین معیار جزو اراضی بیابانی محسوب می شود.
عبدی گفت: متأسفانه زنگ خطر بیابان زایی را امروزه باید در خارج از این مناطق یعنی در نواحی شمال غرب و غرب کشور و در دل رشته کوه‌های زاگرس از جمله استان مرکزی و نواحی غرب کشور جستجو کرد، چراکه عوامل تخریب سرزمین و کاهش توان تولید زیستی در این مناطق بیشتر از مناطق کم بارش نیمه شرقی کشور است.
وی مهمترین تهدیدها و عوامل منجر به بیابان زایی در ایران را به شرح زیر عنوان کرد:
بیلان آبی یا تراز آبهای زیرزمینی در ۸۰ درصد آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیزمینی کشور منفی است و سطح سفره‌های آب زیرزمینی در کشور سالانه به طور متوسط نیم متر کاهش می‌یابد، این پدیده سبب نشست دشت‌ها شده که پدیده‌ای غیر قابل برگشت است و متأسفانه در برخی دشت‌های کشور از جمله استان کرمان سطح دشت‌ها سالی ۱۰ سانتیمتر نشست کرده است.
پدیده تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی سبب افزایش درجه حرارت کره زمین شده که کشور ما هم از این پدیده مستثنی نیست، حتی اگر در سال‌های آتی میانگین بارش کشور تغییر نکند، در اثر افزایش دما قطعاً میزان تبخیر و تعرق افزایش خواهد یافت (به گونه ای که بر اساس برخی گزارشهای سازمانهای جهانی) دمای کره زمین تا ۱ درجه افزوده شده است و این مسأله سبب تشدید بحران‌های خشکسالی و کم آبی خواهد شد.
گسترش همه ساله عوامل منجر به بیابانزایی/ بیلان منفی آب در تمامی دشت‌های کشاورزی استان
وی همچنین با بیان اینکه ۱۵ درصد اراضی کشاورزی کشور در اثر آبیاری نادرست دچار فرایندهای شوری و قلیایی شدن و ماندابی شدن قرار گرفته اند افزود: حدود ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور (۱۲ درصد) در معرض فرسایش بادی قرار دارند و در کشور ۱۷۸ کانون بحرانی فرسایش بادی وجود دارد که یکی از آنها کویر میقان اراک است.
میزان تلفات خاک در کشور سالانه دو میلیارد تن است که ۶ برابر متوسط جهانی است و در ۶۰ درصد از مناطق کشور توان تولید اراضی در حال کاهش است.
وی افزود: مساحت اراضی بیابانی در استان مرکزی بالغ بر ۴۴۰ هزار هکتار است که ۵۰ هزار هکتار آن در محدوده کویرمیقان قرار دارد.
خطر انقراض ۲۰۰ گونه گیاهی استان را تهدید می‌کند
مدیر گروه ارشد مدیریت مناطق بیابانی دانشگاه آزاد اسلامی اراک بیان کرد: اگرچه طی دهه‌های اخیر به ویژه در ۵ سال اخیر به منظور مقابله با بیابانزایی طرح‌هایی در استان مرکزی به اجرا درآمده و به ویژه در حاشیه کویر میقان اراک، طرازناهید ساوه، ملارد زرندیه، گل چشمه محلات و … با استفاده از نهال کاری و احیای پوشش گیاهی جلوی گسترش بیابان و فرسایش بادی گرفته شده است، لیکن عوامل منجر به بیابان زایی سال به سال در حال گسترش هستند، به طوری که تمامی دشت‌های کشاورزی استان با بیلان منفی آبهای زیرزمینی مواجه‌اند.
وی افزود: به دلیل چرای بیش از حد دام در مراتع استان پوشش گیاهی درحال کاهش است، در استان حدود ۲۰۰ گونه گیاهی در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند و فرسایش آبی نیز در استان شدید است.
عبدی در ادامه گفت: از سوی دیگر خشکسالی‌های اخیر که توأم با افزایش میانگین دمای سالیانه هوا بوده است شرایط را برای بیابان زایی در تمامی گستره استان مرکزی فراهم آورده است و از این حیث استان مرکزی یکی از استان‌هایی است که بخش هایی از آن به لحاظ شرایط زمین شناختی، خاک، اقلیم و ژئومورفولوژی ذاتاً بیابان است و سایر نقاط استان نیز که جزو بیابان‌ها به شمار نمی روند تماماً در معرض بیابانزایی قرار دارند.
۱.۸ درصد مساحت کل استان را بیابان تشکیل داده است
به گزارش ایسنا، علی فرمهینی، کارشناس ارشد تحقیقات مناطق بیابانی مرکز تحقیقات استان مرکزی نیز درخصوص وضعیت بیابان‌های استان مرکزی گفت: بیابان‌های استان مرکزی در نواحی شمال شرقی و جنوب شرقی شهرستان ساوه و کویر میقان اراک واقع شده و در دلیجان و محلات نیز نواحی کوچک بیابانی مشاهده می‌شود.
وی افزود: عوامل زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاکشناسی، پوشش گیاهی و اقلیم در بروز شرایط و خصوصیات بیابانی در مناطق مختلف استان به ترتیب موثر هستند.
وی با بیان اینکه ۱.۸ درصد مساحت کل استان را بیابان تشکیل داده است گفت: از این میزان ۱.۳ در ساوه، ۴/. در اراک، ۳./. در محلات و ۱./. در دلیجان قرار دارد.
کویر میقان یک بیابان اولیه
فرمهینی در تبیین خصوصیات عمده مناطق بیابانی استان مرکزی تصریح کرد: عوامل اصلی بیابان زائی در منطقه بیابانی شمال شرقی ساوه فاکتورهای زمین شناسی و خاکشناسی بوده و در منطقه بیابانی جنوب شرقی ساوه بطور کلی تاثیر عوامل اقلیمی، هیدرولوژیکی و ژئومورفولوژیکی در بیابانی شدن اراضی بیشتر است .
وی با بیان اینکه کویر میقان یکی دیگر از مناطق بیابانی استان مرکزی است گفت: کفه نمکی کویر میقان و اراضی حاشیه ای آن یکی از مناطق مهم و تیپیک بیابانی درمرکز استان است، موقعیت خاص ژئومورفولوژیکی و زمین شناسی این منطقه یعنی پست و گود بودن موجب تجمع آبهای سطحی حوزه کویر میقان در فصول بارانی سال در این ناحیه می شود، میزان تبخیر حدود دو هزار و ۲۰۰ میلیمتر باعث تبخیر آب و باقی ماندن املاح آن در دراز مدت در کویر میقان شده است، بطوریکه در ناحیه مرکزی کویر هیچگونه پوشش گیاهی مشاهده نشده و اراضی پوشیده از قشرهای ضخیم نمک و خاکی شور و قلیایی است، از لحاظ زمین شناسی نیز این منطقه یک بیابان اولیه به شمار می رود و بطور کلی می‌توان گفت: عوامل ژئومورفولوژیکی، زمین شناسی و اقلیمی(تبخیر) عوامل اصلی تشکیل دهنده این عارضه بیابانی در استان مرکزی است.
کارشناس ارشد تحقیقات مناطق بیابانی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی طرح‌های تحقیقاتی انجام شده در زمینه بیابان و بیابان زدائی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان را ارزیابی و تهیه نقشه بیابان زایی با روش فائو و یونپ در حوضه دریاچه نمک (استان مرکزی)، تعیین اشکال ناهمواری‌ها، خصوصیات فیزیکی، شیمیائی و مینرالوژیکی شنزارهای کشور (مرکزی)، تعیین قلمرو جغرافیائی محدوده های بیابانی استان مرکزی، مطالعه بوم شناسی فردی در زیستگاه‌های شور و قلیائی استان مرکزی و بررسی تغییرات آب و هوائی و اثرات آن بر منابع آب سطحی و زیرزمینی در زیر حوضه کویر میقان در یک دوره پنجاه ساله، بررسی خصوصیات رویشگاه قره داغ در استان مرکزی عنوان کرد.
۴۴۰ هزار هکتار بیابان و ۵۰ هزار هکتار کویر در استان وجود دارد
استفاده ۴ برابری از ظرفیت اراضی در استان مرکزی
گندمکار، رییس اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی نیز به ایسنا گفت: بیابان معمولا به مناطقی گفته می شود که پتانسیل تولید پایین تری نسبت به مناطق معمول، پوشش گیاهی کمتر از ۲۰ درصد، متوسط بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلیمتر سالیانه، کمبود وجود حیات زنده، اختلاف دمای زیاد بین شب و روز و پراکنش نا مناسب باران را دارا هستند.
وی افزود: از عوامل تشدید بیابان زایی می توان به بوته کنی، چرای مفرط و خارج از فصل دام در مراتع، تبدیل مراتع به دیم‌زار، برداشت بی رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی، معدن کاوی و بهره برداری از معادن، جاده سازی و توسعه شهرها و روستاها اشاره کرد.
این مقام مسوول عنوان کرد: در حدود ۴۴۰ هزار هکتار بیابان و ۵۰ هزار هکتار کویر در سطح استان مرکزی وجود دارد و سطحی بالغ بر ۲۷۰ هزار هکتار از بیابان استان در شهرستان زرندیه قرار دارد.
گندمکار بیان کرد: تفاوتی که بین بیابان و کویر وجود دارد این است که کویر یک عارضه طبیعی و ساختار زمین شناسی است که قابلیت تغییر ندارد ولی بیابان را می توان کنترل کرد و تغییر کاربری داد.
وی افزود: درحال حاضر استفاده از اراضی در حدود ۴ برابر بیشتر از ظرفیت آنهاست و این عمل گام مهمی برای تبدیل اراضی به بیابان به شمار می‌رود.
رییس اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی گفت: در حال حاضر راهکارهای مقابله با بیابان زایی شامل مدیریت صحیح مناطق، استفاده در حد ظرفیت از اراضی، جلوگیری از چرای بیش از حد دام ها و خارج از ظرفیت، ایجاد پوشش گیاهی مناسب است.
Loading ...