آیین های سوگ حسینی در استان مرکزی

به گزارش مرکزی دیلی و به نقل از ایرنا، استان مرکزی با قدمت دیرین از دیرباز آیین های سوگ متنوعی را در رویدادهای تاریخی برپیکر فرهنگ خود حک کرده که هر یک حامل پیامها و ویژگی های خاص است

آیینهای سوگ عزای سالار شهیدان( ع ) به عنوان یکی از شاخه های برجسته فرهنگ استان مرکزی است که در جای جای مناطق شهری و روستایی از نظر شکلی و محتوایی با بهترین بیان هنرمندانه به یادگار مانده است.

یکی از نمادهای عمومی عزاداری عاشورایی در استان مرکزی آیین سیاهپوشان است که معمولا در واپسین روزهای ماه ذالحجه و روزهای آغازین محرم با شور و شکوهی خاص در مساجد، تکایا و حسینه های استان برگزار می شود و هیات های عزاداری در حد توان خود فضای محیطی را برای عزاداریها مهیا می کنند.

مشارکت خودجوش مردمی از ویژگیهای مهم این مراسم است که از ارادت قلبی آنان به امام حسین ( ع ) نشات می گیرد و بسیاری از مردم نیز با نصب پرچم ها و نمادهای عزاداری و برپایی آیین های روضه خوانی و تعزیه در منازل و ادای نذورات و قربان در این آیینهای سوگ حضور خود را ثبت می کنند.

حضور دسته های عزاداری و هیات های مذهبی در خیابان ها و اماکن مذهبی همراه با زنجیرزنی و سینه زنی که در برخی از موارد با پای برهنه انجام می شود از دیگر مظاهر عمومی آیینهای عزاداری در استان مرکزی است.

یکی از آیین های ویژه سوگ حسینی در استان مرکزی ، مراسم «نخل گردانی» است که در بسیاری از روستاها و در محلات شهری تفرش از جمله «فم»، «ترخوران»، «شش ناو» و «میان ده» با شور و هیجانی خاص برگزار می شود.

این مراسم در برخی محلات تفرش مانند میان ده و شش ناو به صورت یک سال درمیان اجرا می شود و در روز عاشورا نخل را که برای مردم از تقدس و جایگاه معنوی خاصی برخوردار است پیشاپیش جمعیت عزادار حرکت داده و تا امامزاده محمد (ع) تفرش حمل می کنند و همراه با هیات های عزاداری در غروب همان روز به تکیه بازگردانده می شود.

نخل گردانی در محله زاغرم تفرش نیز در روز عاشورا در سطح معابر است و جمعیت عزادار در هنگام حمل آن برای رفع مشکلات نذر می کنند و یا قربانی می کشند.

این نخل در روزهای ۲۸صفر و ۲۱ ماه رمضان نیز از تکیه محله زاغرم خارج شده و آن را به امامزاده مهد مشهد می برند و پس از عزاداری به تکیه بازگردانده می شود.

نخل در شهرستان محلات شبیه به اتاقکی هلالی است که بخش پایینی آن به وسیله تیرهای چوبی به هم وصل شده و روی آن با پارچه پوشیده شده است و هر کدام از تیرها به شخص یا طایفه ای خاص تعلق دارد و دست به دست می گردد.

این نخل همیشه در مسجد نگهداری می شود و در روز عاشورا نماینده طوایف با مراجعت به مسجد آن را خارج کرده و بر دوش خود حمل می کنند.

در شهر نیمور نخل در اتاقکی قرار می گیرد که به «پای نخل» شهرت دارد و در محلات و نیمور به روزی که نخل و سایر علایم محرم آماده می شود «علم بندان» اطلاق می شود.

مردم شهرستان محلات نخل را در جلوی دسته های عزاداری حرکت می دهند و در گذشته های نه چندان دور در جلوی این نخل فردی حرکت می کرده که چادرشبی به گردن داشته که مردم در آن نقل و شیرینی می ریختند و این خوردنی ها با همان پارچه به نخل بسته می شد و در روز یازدهم محرم این نقل ها به عنوان تبرک بین عزاداران تقسیم می شده است.

مراسم نخل گردانی در روز عاشورا در شهر نراق نیز اجرا می شود ، در این شهر چندین نخل که در آب انبار پایین نگهداری می شود توسط عزاداران حسینی به کنار مسجد منتقل شده و آن را با پارجه های سبز، قرمز و مشکی تزئین می کنند.

این نخل ها به سمت هیاتهای عزاداری حرکت داده شده و آن را رو به قبله و پشت به دسته های عزاداری حمل می کنند که روی هرکدام فردی نشسته و مصیبت و مداحی سر می دهد.

علاوه بر نخل در روز عاشورا تخت روانی در پیش نخل ها حرکت داده می شود که بر روی آن فردی با ظاهر شیر ملبس شده و اشاره به شیر بیشه عصر عاشورا است که از شهدای صحرای کربلا نگهبانی می کرده است.

این شیر با سنگ بر سرخود می کوبد و به این سبب عمق حزن خود رااز واقعه عاشورا به تصویر می کشد و ناظران عزادار نیز بر سر و سینه می کوبند و اشک می ریزند.

در این آیین سوگ، کبوتری نیز به بند کشیده می شود که در مقابل این شیر بال و پر می زد و این صحنه ها نشان سوگواری همه ارکان عالم به ویژه حیوانات از واقعه مصیبت دشت کربلا است.

یکی از آیین های قدیمی سوگ در استان مرکزی که قدمت آن به دوران تیموری و صفوی باز می گردد به آیین «جغجغه زنی» شهرت دارد که خاستگاه آن روستای انجدان اراک است و هنوز در پس قرن ها به بهترین شکل حفظ شده است.

جغجغه نوعی ابزار چوبی است که عزاداران حسینی در انگشتان دست خود می کنند و در دسته های عزاداری تاسوعا و عاشورای حسینی به جای سینه زنی و زنجیر زنی این ابزار بر هم کوبیده می شود و نوای حزن را همراه با نوحه خوانی زمزمه می کنند.

یکی از آیین های سوگ در اراک حرکت کاروان تعزیه با عنوان «دستگاه» از محور اصلی بازار اراک بوده که از ۳۰ سال پیش اجرای آن متوقف شده و امسال قرار است به همت گروه های تعزیه خوان احیا شود.

در این آیین سوگ دو گروه اصلی تعزیه گردان اراک با عناوین «حصار» و «قلعه» با حرکت تعداد پرشماری تعزیه خوان و ادوات و لباس های تزئینی و رنگین که هر یک معنای خاصی را دارد به صورت جمعی نسخ تعزیه را اجرا می کردند و قبل از تعزیه گروهی طبال با شتر به عنوان پیشتاز از برابر جمعیت ناظر عزادار عبور داده می شدند.

حضورپررنگ تعزیه گردانان کودک در بازسازی واقعه کربلا از جلوه های ویژه این آیین سوگ در اراک بوده است.

روستای کهن وفس نیز در استان مرکزی آیین های ویژه سوگ را در ایام محرم و صفر دارد به طوریکه در روز اول محرم ،عزاداران حسینی در مسجد ها جمع می شوند و ندای یا حسین(ع) سرمی دهند و علم مقدس خود را از مسجد بیرون آورده و و پارچه هایی بر آن می پوشانند، کسانی که نذر دارند برای علم پارچه می آورند و عده دیگری از عزاداران خرما، نقل و بیسکویت پخش می کنند و مداحی اهل بیت ( ع )نیز با سردادن جمله « ماه محرم شد دلها پر از غم شد» جمعیت عزادار را به سینه زنی فرا می خواند.

عزاداران وفسی شب های محرم و صفر در مساجد جمع می شوند و آیین های سوگ را در ماتم سالار شهیدان برگزار می کنند.

در وفس در روزهای ماه محرم نیز در میدان « محله میانداران » و گاهی نیز در« محله خیبر »، « مراسم تعزیه خوانی » برگزار می شود که در آن مردم در مکان های مخصوصی که آب و جارو و فرش شده می نشینند و مشغول تماشای مراسم تعزیه می شوند.

تعزیه گردانی تا روز هشتم محرم در وفس ادامه دارد اما در شب نهم و دهم محرم، دسته های عزاداری هر مسجد به مساجد محله های دیگر می روند و این کار در سطح تمامی ۱۶ مسجد روستا انجام می شود.

مسجدی که فردی از آن فوت شده باشد در اولویت آیین های سوگ قرار داردو هیات های عزادار از سایر مساجد ابتدا به مسجد مذکور می روند و پس از آن با برگزاری آیین های سوگواری وسینه زنی به سایر مساجد می روند.

در هنگام حرکت دسته، ریش سفیدان و پیران در جلوی حرکت کرده و جوانانِ سینه زن و زنجیرزن و سپس کودکان در پی آنها عزاداری می کنند.

زنان نیز در انتهای دسته حرکت کرده و هر دسته دارای چندین چراغ زنبوری، فانوس، طبل، سنج و شیپور است.

غروب روز هشتم ماه محرم نیز مردم روستای وفس به « مسجد حضرت عباس(ع)» در « محله باغچه میران» می روند و نذرهای خود را تقدیم می کنند.

بعد از ظهر روز تاسوعا، دسته های عزادار و مردم بر سر مزار شهدا و اموات خود رفته و فاتحه می خوانند و خرما و نقل پخش می کنند.

شب عاشورا، مساجد وفس بسیار شلوغ است مردم عزادار حتی بیماران نیز در این شب، در مساجد جمع می شوند.

در روز عاشورا، تمامی دسته های عزادار در محیط روستا ی وفس پشت سر هم حرکت می کنند و با طبل ، ساز و شیپور و زنجیر زنی و سینه زنی و قربانی، ارادت خود را به سالار شهیدان نشان می دهند و زنان روستا نیز از پشت بام خانه ها و پنجره های اتاق ها به تماشای عزادران مشغول می شوند.

یکی از آیین های سوگ محرمی در استان مرکزی « شب شام غریبان » است که از غمناک ترین شب های ماه محرم بوده و با نوحه خوانی، قرائت زیارت عاشورا ، شمع های روشن و بدون سنج و طبل و شیپور برگزار می شود.

در این شب در برخی از مناطق نراق به یاد خیمه های آتش گرفته اباعبدالله حسین (ع) آتش روشن می کنند و عزاداران پای برهنه از تکایا و حسینه ها خارج می شوند و به صورت دایره وار می ایستند و همخوانی و سینه زنی می کنند.

در شهر محلات از توابع استان مرکزی مرسوم است که آیین سوگ سوم امام به جای آورند، که در آن دسته ای از مردم تحت عنوان »دسته بنی اسد» با بیل و کلنگ در خیابانها حرکت می کنند و عزاداری می کنند. علت این عمل بدین شکل عنوان شده که بنا بر روایات سه روز بعد از شهادت امام حسین (ع) و یارانش عده ای از قبیله بنی اسد پیکرهای مطهر را دفن کرده اند.

یکی از آیین های سوگ مردمی در ایام محرم در برخی نواحی روستایی استان مرکزی موسوم به پخت «نان عباس علی» است که در روز تاسوعای حسینی انجام می شود.

در این آیین نانی متبرک با عنوان و توسل به حضرت عباس (ع) عمدتا توسط زنان پخته می شود و در بین دسته های عزاداری پخش می شود . این نان ضخیم است و از مواد آرد ، شیر ، شکر و زغفران تهیه شده است.

برگزاری مراسم حجله گاه حضرت قاسم (ع) نیز در نراق از دیگر آیین های سوگ عاشورایی است و در این آیین حجله گاه، که تخت روانی است ، با نخ سبز و ابریشم تزئین می شود و چند کودک در آن می نشینند و نوحه سرایی می کنند و مردم نیز بر مصیبت این تازه داماد می گریند.

فهم عمیق از واقعه عاشورا و تلاش برای زنده ماندن پیام سالار شهیدان به عنوان نقطه مشترک آیین های سوگ محرم در استان مرکزی است که به شکل های گوناگون بر حقانیت امام سوم شیعیان جهان تاکید می کنند.