کم کاری مسئولین فرهنگی در احیا و حفظ یک آیین/تعزیه سیار در بن بست بی توجهی

به گزارش اخبار روزانه استان مرکزی و به نقل از وقایع استان ، استان مرکزی مهد تعزیه است؛ اما هربار از تعزیه نام می بریم نگاه نمادین و مذهبی به آن باعث شده تا از جنبه های هنری و ظرفیت هایی که بعنوان یک هنر آئینی و سنتی آن را برجسته کرده است دور شویم و ارزش گذاری آن از این جنبه ها جدا شده و وارد بحث های رد و تایید شود. با تمام این حرف ها نمی شود انکار کرد که تعزیه بخشی از هویت تاریخی این سرزمین است.
استان مرکزی هم اکنون دارای ظرفیت های ویژه در سراسر این استان در بحث تعزیه است ولی به جرات می توان گفت که این بخش در این استان فقط و فقط به همت تعزیه خوانان و پیشکسوتان این استان سرپا نگاه داشته شده، یکی از نمونه های این بی توجهی به صورت واضح و روشن در برگزاری تعزیه سیار اراک دیده می شود، تعزیه سیار اراک یکی از ذخایر فرهنگی مهم استان مرکزی به دلیل نوع اجرا و فلسفه آن است؛ ولی به نظر می آید پس از احیای دوباره آن از دو سال گذشته تا کنون در این زمینه اتفاقاتی افتاده که ممکن است دوباره این تعزیه به فراموشی سپرده شود. در این خصوص گفتگویی با محمدحسین نظام آبادی دبیر انجمن تعزیه استان مرکزی و پژوهشگر تعزیه داشته ایم که تلاش هایی در راستای احیای این تعزیه پس از بیست و سه سال داشته است.
وی در خصوص فلسفه شکل گیری این تعزیه گفت: تعزیه سیار اراک توسط هیئت های دو محله بزرگ اراک قلعه و حصار اجرا می شده است.
نظام آبادی با بیان اینکه تعزیه سیار تا سال ۱۳۴۲ در اراک به طور جدی برگزار می شده، افزود: در سال ۱۳۴۲ به دلیل جلوگیری از عزاداری های محرم و موضوعات و شرایط سیاسی حاکم اجرای این تعزیه به وقفه افتاد و حتی از اجرای تعزیه ها در خانه ها نیز جلوگیری می شد.
وی افزود: پس از پیروزی انقلاب با توجه به پیگیری های صورت گرفته این تعزیه در سال های ۵۹، ۶۰ و ۶۱ دوباره از سر گرفته شد که این بار به دلیل ایجاد مشکلات کسب و کار برای برخی کسبه بازار برگزار نشد و کسی هم آن را به طور جدی پیگیری نکرد.
این پژوهشگر و کارشناس تعزیه خاطرنشان کرد: در گذشته هر روز یک تعزیه در بازار برگزار می شده است و این مراسم شش روز ادامه داشته است از روز ششم تا یازدهم محرم و در روز عاشورا هر دو گروه قلعه و حصار به هم می پیوستند.
نظام آبادی افزود: پس از پیگیری‌های صورت گرفته از سال ۹۲ شاهد اجرای این نوع تعزیه به‌ همت تعزیه‌‌خوانان اراکی بودیم.
وی با بیان اینکه تعزیه سیار بازار اراک از سوی میراث فرهنگی کشور به ‌عنوان یک اثر معنوی به ثبت رسیده است، بیان کرد: در سال گذشته بیش از ۷۰ گروه تعزیه‌خوان در اجرای این آیین مشارکت داشتند که امسال حداقل شاهد مشارکت ۲۵ گروه بودیم.
کارشناس و پژوهشگر تعزیه با اشاره به اینکه امسال سال سومی است که این مراسم دوباره برگزار شد، اضافه کرد: به دلیل شرایط ویژه بازار و برخی کم لطفی ها این مراسم در این سه سال فقط روز هشتم محرم به صورت نمادین در بازار برگزار شد.
نظام آبادی با بیان اینکه برخی مشکلات پیش رو این امکان را می دهد که دیگر تعزیه سیار را حتی با این بضاعت نتوان برگزار کرد، افزود: اولین عنصر برای اجرای این مراسم شناخت بازار بعنوان هسته اصلی برپایی این مراسم است.
وی گفت: متاسفانه این مسئله که در گذشته بازار یک هسته مرکزی برای جلسات وعظ و مسائل شرعی و یک عنصر مذهبی سیاسی بوده مورد توجه نیست و فقط اجرای نمادین تعزیه بحث اصلی برخی از گروه اجرایی این تعزیه است.
نظام آبادی توضیح داد: انجمن اسلامی و شورای بازار قدرت اجرایی گذشته را ندارند و نتوانسته اند به درستی این بخش را برای کسبه بازار خصوصا آن عده جوانی که فقط مغازه ها را در سال های اخیر اجاره کرده اند و از تاریخچه و وضعیت اجتماعی بازار بی اطلاعند تشریح کنند.
وی ادامه داد: تعزیه سیار در گذشته هنگامی برگزار می شده است که کاسبان بر سر کار خود بودند و بازار در ایام برگزاری مراسم تعطیل نبوده است، این مسئله هنوز به مغازه داران و کسبه بازار به درستی توضیح داده شده و آن ها نمی دانند در یک روزی که این مراسم قرار است برپا شود باید مغازه های خود را باز بگذرانند یا ببندند.
نظام آبادی ادامه داد: همین کم اطلاعی گروه اجرایی و به تبع آن بی خبری کسبه جوان باعث شده برای برگزاری این مراسم ناهماهنگی هایی ایجاد شود.
وی جدای از این بحث مسئله متولیان امور فرهنگی را نیز مورد انتقاد قرار داد و گفت: برای بحث اجرایی این مراسم در سه سال گذشته هیچ کدام از ارگان هایی که وظیفه فرهنگی بر عهده دارند چون میراث فرهنگی، اداره کل فرهنگ و ارشاد، شهرداری، شورای شهر، سازمان تبلیغات اسلامی و… کاری انجام نداده اند.
این پژوهشگر و شبیه خوان ادامه داد: ما بارها به ارگان های مختلف مراجعه کرده ایم ولی رویکرد و نگاه آن ها به تعزیه متفاوت است.
نظام آبادی بیان کرد: اداره کل میراث فرهنگی استان با توجه به ثبت ملی این تعزیه می گوید، ما وظیفه مان ثبت مراسم معنوی و میراث معنوی و تاریخی است و در بخش اجرایی هیچ تعهدی نداریم.
وی افزود: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی نیز در این زمینه ما را در سه سال گذشته یاری نکرد بلکه همان شورای تعزیه ای که مکانی برای همفکری اهالی تعزیه برای برنامه هایی از این دست بود را نیز تعطیل کرد.
نظام آبادی گفت: دیگر متولیان امور مذهبی و فرهنگی نیز در این مورد هر کدام با توجیهات خود ما را تنها گذاشتند و در این سه سال برپایی این مراسم تاریخی و مذهبی با چالش هایی رو به رو شد.
وی توضیح داد: تنها حمایت برخی ارگان ها تهیه خبر و حضور در مراسم و گرفتن یک مصاحبه از مدیر کل آن ارگان مربوطه و بالا بردن آمار کاری خود بود.
نظام آبادی با تاکید بر اینکه بین دستگاه های فرهنگی استان هیچ وفاقی وجود ندارد، اضافه کرد: بعنوان مثال میراث فرهنگی از بطن از اداره ای چون فرهنگ و ارشاد جدا شده در حالی که در مواردی هماهنگی و حضور آن ها پیش برنده است.
وی ادامه داد: شاید دلیل اصلی و مشکلی که باعث شده این نگاه چند گانه به مسئله برپایی تعزیه سیار و در واقع خود مسئله تعزیه شود نگاه مذهبی و مقطعی به آن است.
این شبیه خوان و تعزیه گردان گفت: نگاه به تعزیه در استان ما یک نگاه صِرف مراسم مذهبی و عزاداری است در حالی که جنبه های اجتماعی و هنری آن به طور کامل کنار گذاشته شده است.
نظام آبادی اظهار کرد: در دنیا به تعزیه بعنوان یک نمایش آئینی مذهبی نگاه ویژه ای می شود و تحقیق و پایان نامه های معتبری در دانشگاه های جهان در مورد آن نوشته شده است و جالب است که نام و عکس تعزیه خوانان این استان در موزه های اروپا دیده می شود.
وی گفت: متاسفانه این نگاه در استانی که مهد و پایگاه تعزیه است کاملا برعکس است و همین باعث شده نه تنها هیچ حمایت مالی و معنوی از این نوع هنر آئینی نشود بلکه در مواردی چوب لای چرخ تعزیه استان نیز گذاشته شده است که موارد واضح آن در برپایی چند دوره سوگواره های تعزیه دیده می شود.
نظام آبادی با بیان اینکه نگاه تک بعدی باعث شد که تعزیه سیار اراک پس از احیا به درستی معرفی نشود، افزود: برپایی تعزیه سیار بازار اراک از چند وجه امتیاز مثبتی برای شهر اراک بود.
وی گفت: یکی اینکه این مراسم یک مراسم مذهبی و عزاداری سنتی است که البته به این بخش خصوصا از سوی برخی اشکال وارد است که فقه و شرع در مواردی جز تحریف هایی که آفت آن بوده آن را تایید کرده است.
نظام آبادی ادامه داد: حتی اگر جنبه مذهبی مراسم را در نظر نگیریم ذات تعزیه سیار به دلیل برپایی در بازار اراک می توانست بستر خوبی برای معرفی بازار بعنوان یک بنای تاریخی باشد.
وی توضیح داد: حتی اگر این بخش را هم جدی نگیریم وجه اجتماعی این مراسم پررنگ است، این مراسم در گذشته نزدیک به سی هزار مخاطب داشته که می تواند بک اجتماع عظیم و مثال زدنی در کشور شود و به دنبال خود اتفاقات مثبتی را بهمراه آورد.
نظام آبادی خاطرنشان کرد: جنبه هنری و نمایشی تعزیه خود یک امتیاز مهم برای این مراسم است، مراسمی که می تواند با معرفی درست در کشور یک ظرفیت ویژه برای جذب توریست مذهبی باشد.
وی گفت: هم اکنون در شهرها و استان های دیگر مراسم هایی شاید کم اهمیت تر البته از جنبه های بصری و هنری برگزار می شود ولی آن مراسم جایگاه خود را در رسانه و میان مردم پیدا کرده و خود در بحث گردشگری جدای از مباحث مذهبی موثر بوده است.
نظام آبادی یادآور شد: این مسئله تنها و تنها از نگاه صرف عزاداری و مذهبی به تعزیه و در نظر نگرفتن جنبه های پژوهشی و هنری تعزیه است و همین اختلافات و عدم حمایت ها موجب شده که برپایی دوباره این مراسم در هاله ای از ابهام باقی بماند.
وی گفت: امیدوارم مسئولین جدیدی که به تازگی امور فرهنگی استان را در دست دارند چون فرهنگ و ارشاد استان نگاهشان به حوزه تعزیه وسیع تر باشد و حداقل یک شورای مشورتی برای امور تعزیه بعنوان استانی که قطب تعزیه است در نظر بگیرند.
واقعیت این است که تعزیه بخشی از هویت و فرهنگ جامعه ما است و نمی توان با برخی بهانه ها آن را به حاشیه راند زیرا همین تعزیه بعنوان یک نمایش آئینی سرشار از پتانسل برای حوزه های فرهنگی، اجتماعی، هنری و جذب گردشگر خارجی نیز هست.