گزارش ایسنا از ماجرای یک تخریب قبرستان قدیمی در اراک

آیت‌الله آقانورالدین حسینی عراقی در سال ۱۲۷۸ هجری قمری به دنیا آمد. وی از مجتهدان و مراجع تقلید شیعه و از علمای پرنفوذ منطقه عراق عجم و از شاگردان و پیروان آخوند خراسانی بود. وی که از حامیان اصلی مشروطه طلبان عراقی به حساب می‌رفت و در چند مقطع با صدور حکم جهاد به حمایت از آنان در اراک پرداخت، پس از صدور فرمان مشروطه نیز ریاست انجمن ایالتی اراک را بر عهده گرفت. در خلال جنگ جهانی اول به همراه مجاهدین به کرمانشاه و بعدها استانبول رفت. وی یکی از بانفوذترین و برجسته ترین شخصیت‌های روحانی اراک بود به نحوی که در سال‌های ۱۳۲۱ تا ۱۳۴۲مرجع تقلید اکثر مردم اراک به شمار می رفت.

وی از برجسته‌ترین فضلای نیمه دوم قرن سیزدهم و اوایل قرن چهاردهم اراک بود که در فقه، اصول، معانی، ‌بیان، منطق، کلام و حکمت، صاحب اندیشه محسوب می‌شد.

آقا نورالدین مرجع دینی مردم اراک بوده و از جایگاه علمی، دینی و اجتماعی ویژه‌ای در این شهر برخوردار بود به شکلی که بعد از فوت وی در روز جمعه هفتم رجب سال ۱۳۴۱ هـجری قمری کل شهر اراک تعطیل شد و سوگواری در عزای وی تا دو ماه به طول انجامید.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) – منطقه مرکزی- در اسفندماه ۱۳۷۹ آرامگاه وی در اراک با شمارهٔ ثبت ۳۴۷۷ به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید اما، امروز به شهادت برخی از مردم و مسئولین حال این مقبره تعریفی ندارد.

ساختمان مقبره در ضلع شمالی قبرستان قرار گرفته و بوسیله دیوارها و حصارهای آجری از بخش جنوبی قبرستان جدا شده است. این بنا به صورت چند ضلعی متوازن ساخته شده اما، به دلیل عدم رسیدگی و بهسازی به مخروبه تبدیل شده است.

براساس این گزارش، زمزمه‌های بازسازی و بهسازی آن از مدت‌ها قبل به گوش می‌رسید تا اینکه بالاخره در شامگاه ۱۱ فروردین سال ۹۴ حجره‌ها و قبور اطراف مقبره حاج‌آقا نورالدین توسط شهرداری اراک تخریب شد. این اقدام شهرداری اراک و تخریب شبانه این فضا شائبه‌های بسیاری را در ذهن شهروندان ایجاد کرد، حدس و گمان‌های بسیاری مطرح شد و انگشت اتهام همه به سمت شهرداری اراک و سازمان زیباسازی نشانه رفت.

این مقبره مظلوم و مغفول در سال‌های اخیر، مامنی برای معتادین و افراد بیخانمان شده بود. به واسطه مخروبه شدن محوطه این مقبره هرنوع آسیب اجتماعی که به فکر می‌رسد در آن رخ داده بود به همین دلیل مسئولین شهری و اعضای شورای شهر سوم عزم خود را برای رفع معضلات این منطقه جزم کردند تا بتوانند امنیت از دست رفته را به شهروندان این منطقه بازگردانند.

بالاخره بعد از کش و قوس‌های فراوان و تدوین طرحی برای این مقبره، شهرداری در نوروز ۹۴ به تخریب اطراف مقبره پرداخت. این اقدام شهرداری که ظاهرا با مجوز مراجع قضایی و مسئولین ارشد استانی بوده است منجر به شکایت قضایی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی شد.

مقبره به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده بود

اشرف بهادری رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر اراک در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با اشاره به اینکه رسیدگی به وضعیت آثار و ابنیه تاریخی شهر وظیفه شهرداری نیست اما، به دلیل اهمال و نرسیدن میراث فرهنگی به اوضاع، شهرداری به اجبار ورود کرده است، گفت: مقبره آقانورالدین و آقا سلطان که از علمای بزرگ شهر اراک به شمار می‌روند عملا به دلیل عدم رسیدگی میراث فرهنگی تخریب و به محلی برای تجمع معتادان تبدیل شده است.

وی تصریح کرد: در سال ۸۶ که دیوارها و سقف مقبره کاملا تخریب شده بود، حجره‌ها در آستانه فروریختن بود و با توجه به اینکه اجازه دفن مردگان در گورستان‌های قدیمی صادر نمی‌شد و متولی محل در چنین شرایطی شهرداری است، شورای شهر بر خود لازم دید که سروسامانی به وضعیت این مقبره بدهد به همین دلیل برای تدوین طرحی در خور شأن این عالم بزرگ و شهر اراک مشاوری به خدمت گرفته شد و با کلیه خانواده‌هایی که مقبره عزیزان‌شان در این فضا بود جلساتی به منظور اخذ رضایت آنها برای رسیدگی به شرایط مقبره و بازسازی آن برگزار شد.

این عضو شورای شهر اراک با تاکید بر اینکه طرح تدوین شد و مجددا در شورای چهارم مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت، افزود: زمان اجرای طرح فرا رسیده است و به این منظور و براساس آن در این منطقه مجتمع مذهبی، فرهنگی و تفریحی احداث خواهد شد.

وی تاکید کرد: کلیه بافت تاریخی و سنگ‌های قدیمی مربوط به دهه ۱۳۰۰ هجری شمسی موجود در این مقبره در قالب یک موزه نگهداری خواهد شد و عملا قدمت تاریخی آن خدشه نخواهد دید. حفظ این فضا وظیفه میراث فرهنگی است ولی تاکنون کاری انجام نداده و امروز که وارد فاز عملیاتی طرح شده‌ایم میراث فرهنگی ادعا می‌کند که کلیه اقدامات و طرح‌ریزی‌ها بدون هماهنگی با آنها و حتی تخریب بدون حکم قضایی صورت گرفته است درصورتی که ادعای آنها کاملا بی اساس است.

تخریب انجام شده باید از قبل به مردم اطلاع‌رسانی می‌شد

بهادری با اشاره به اینکه به هرحال اقدام شبانه شهرداری درست نبوده است، افزود: باید مجموعه شهرداری و سازمان زیباسازی که متولی اصلی اجرای طرح هستند قبل از تخریب، فضای شهر را آماده و اطلاعات لازم را در اختیار شهروندان قرار می‌دادند که متاسفانه مشارکت مردم در اجرای این طرح نادیده گرفته شده و شاید این اقدام شبهاتی ایجاد کرده است.

وی خاطرنشان کرد: اجرای این طرح فضای این بخش از شهر را دگرگون خواهد کرد. احداث این مجموعه فرهنگی، قرآنی، تفریحی و گردشگری بافت این منطقه را متحول می‌کند و علاوه بر زیباسازی، امنیت لازم را بازمی‌گرداند. حتی رایزنی‌های لازم با اوقاف و همچنین بنیاد شهید به منظور ایجاد یادمانی برای شهدای دفن شده در این مقبره صورت گرفته است و قطعا پروژه‌ای موفق خواهد بود.

رئیس کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر اراک با بیان اینکه میراث فرهنگی به جای حمایت از طرح به مراجع قضایی شکایت کرده است، گفت: این واکنش میراث فرهنگی جای تعجب است. تاکنون ارزشی برای این مقبره قائل نبوده و هیچ تلاشی به منظور بهسازی آن انجام نداده و امروز که شهرداری وارد عمل شده مدعی شده است. قطعا متولی اصلی رسیدگی به وضعیت آثار و ابنیه تاریخی شهر میراث فرهنگی است اما، اگر اقدام مفید و موثری انجام ندهد قطعا شهرداری وارد عمل خواهد شد.

به گزارش ایسنا، مسلما حفظ ابنیه تاریخی بویژه بناهایی که از نظر مذهبی برای مردم شهر ارزش دارند حایز اهمیت است و اینکه چرا میراث فرهنگی تاکنون اقدامی در جهت بهسازی مقبره انجام نداده است نیز سوالی است که باید پاسخ داده شود اما، میراث فرهنگی در حال حاضر از بی‌اطلاعی خود از اقدام شهرداری در این محل می‌گوید.

میراث فرهنگی از تخریب کنندگان مقبره شکایت کرده است

سیدمحمد حسینی مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: تخریب این منطقه یک اقدام ناگهانی از جانب شهرداری اراک بود به شکلی که میراث فرهنگی به هیچ عنوان در جریان طرح، تصمیمات درخصوص تخریب مقبره نبود. این اقدام به هیچ عنوان قابل قبول نیست.

وی تصریح کرد: اجرای هر طرح و تصمیمی درخصوص ابنیه تاریخی نیازمند در جریان قرار گرفتن میراث فرهنگی و هماهنگی با ماست. به دلیل اینکه میراث فرهنگی در جریان جزئیات این طرح قرار ندارد به مراجع قضایی شکایت کرده ایم تا بتوان از این طریق به مطالبات خود برسیم.

مدیرکل میراث فرهنگی همچنین تاکید کرد: بعید است که این اقدام با حکم دادستان صورت گرفته باشد.

مجوز صادر شده است

به گزارش ایسنا، به گفته دادستانی اراک از آنجاکه محوطه اطراف مقبره به کانون‌های فساد و معضلات شهری تبدیل شده بود باید تخریب شده و اقداماتی در جهت بهسازی محل انجام می‌شد که این امر با توجه به اینکه گورستان قدیمی بوده و ۴۰ سال از عمر آن گذشته منع قانونی نداشته و براین اساس، مجوز تخریب صادر شده است.

خبرنگار ایسنا به منظور پیگیری جزئیات طرح با فاطمه عسگری مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اراک نیز گفت‌و گو کرد.

وی بر قانونی بودن این تخریب و در اختیار داشتن حکم دادستان تاکید کرد و گفت: اینکه چنین تخریبی بدون حکم قضایی و مجوز مسئولین ارشد استان صورت بگیرد محال است، کلیه اقدامات نیز در نهایت رعایت قانون انجام گرفته است اما، قطعا تخریب بدون اطلاع‌رسانی به مردم قصوری بود که از جانب شهرداری رخ داد.

اجرای پروژه از این هفته آغاز می‌شود

عسگری با اشاره به اینکه این مقبره عملا به محلی برای فساد و آسیب‌های اجتماعی بدل شده بود، عنوان کرد: رسیدگی به این وضع نیاز به اجرای طرحی کامل و در جهت حفظ بافت تاریخی منطقه داشت به همین منظور با کمک مشاور طرحی شایسته این مقبره تدوین شد و از اوایل هفته رسما کار بازسازی آغاز می‌شود.

وی اضافه کرد: داخل مقبره کاملا مخروبه شده است و این تخریب باعث تجمع معتادین و از بین رفتن امنیت این منطقه شده بود. با وجود چنین اوضاعی میراث فرهنگی هیچ اقدامی برای بهبود شرایط در پیش نگرفت به همین دلیل شهرداری لازم دید که خود وارد عمل شود.

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اراک با اشاره به جزئیات این طرح گفت: در قالب این طرح، مجموعه فرهنگی، مذهبی و تفریحی ایجاد خواهد شد، تاریخچه بنا کاملا حفظ خواهد شد و قسمتی از طرح به ایجاد مقبره خاندان “حاجباشی” با ذکر قدمت و تاریخچه این خاندان اختصاص خواهد داشت. علاوه بر این تندیس شخصیت‌های مهم که در این مقبره به خاک سپرده شده‌اند نیز جانمایی خواهد شد.

وی تاکید کرد: حفظ بعد تاریخی و قدمت مقبره بسیار اهمیت دارد. مردم باید این فضا را بشناسند. مقبره آقانورالدین و آقاسلطان در اراک کاملا مظلوم واقع شده و اجرای این طرح کمک خواهد کرد که همه آسیب‌های اجتماعی موجود برچیده شده و فضایی در شأن این شخصیت‌های علمی و مذهبی شهر اراک ایجاد شود.

عسگری با اشاره به اینکه با وجود مصلی بیت‌المقدس، پارک ملت و پارک شهر در اطراف این مقبره بازسازی آن باعث فضاسازی مناسب و زیباسازی این منطقه می‌شود افزود: این پروژه در کنار سه پروژه دیگر قطعا فضای شهری مطلوبی در این منطقه ایجاد خواهد کرد، البته سازمان صرفا وظیفه بازسازی، کف‌سازی محیط اطراف مقبره و ایجاد یادمانی برای شهدا و … دارد اما، با توجه به مخروبه شدن فضای داخلی مقبره آقانورالدین و آقاسلطان درصوتی که میراث فرهنگی اقدامی در جهت بازسازی انجام ندهد شهرداری اقدامات بهسازی را انجام می دهد.

مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری اراک تاکید کرد: با توجه به سبقه تاریخی، حفظ این مقبره و شناساندن آن به مردم بسیار اهمیت دارد. متاسفانه طی سال‌های اخیر این مقبره بسیار مظلوم واقع شده است و تمام تلاش ما مصروف به اجرای پروژه در نهایت دقت و حفظ ارزش آن خواهد شد تا بتوان این مقبره را به محلی برای جذب گردشگر تبدیل کرد.

به گزارش ایسنا؛ اینکه تخریب مقابر شبانه و بدون اطلاع مردم انجام شود قطعا مورد قبول نیست اما، تلاش در جهت حفظ امنیت شهروندان و جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی اقدامی شایسته است. امید است که اجرای این پروژه علاوه بر حفظ شأن و سبقه تاریخی، علمی و مذهبی آقانورالدین و آقاسلطان، مجموعه فرهنگی و تفریحی مناسبی را برای ساکنین این منطقه ایجاد کند.

برخی مقابر تخریب شده در روزهای پس از تخریب نیز مهمانانی داشتند که نشان می‌داد هنوز فراموش نشده‌اند. ولی با تخریب انجام شده به نظر نمی‌رسد دیگر وعده دیداری در این محل میان رفتگان و ماندگان تکرار شود.

یقینا اعلام قبلی در خصوص تخریب مقابر و آماده کردن مردم برای چنین اقدامی ضرورتی است که مورد بی توجهی قرار گرفته است.

هرچند براساس اعلام شهرداری اراک قبور تخریب شده قبلا کدگذاری شده‌اند و سنگ قبرهای جدید در این محل نصب خواهد شد اما، باید دید با تخریب انجام شده و در صورت ایجاد مجموعه فرهنگی، این وعده چگونه امکان عملی شدن پیدا خواهد کرد.