بودجه شهرداری اراک واقعیت یا توهم؟

در تاریخ  ۶ /۱۱/۱۳۹۳، شهردار اراک در صحن علنی شورای اسلامی شهر بودجه چهار هزار میلیارد وهشت میلیون ریالی سال ۹۴ شهرداری اراک را به شورای شهر تقدیم می کند که این رقم نسبت به بودجه سه هزار میلیارد و  ۵۵۲ میلیون ریالی سال ۹۳،  حدود ۳۰ درصد افزایش داشت.

^{هفته بعد یعنی  ۱۳/۱۱/۱۳۹۳ رییس وقت شورای اسلامی شهر اراک ، بودجه پیشنهادی سال ۹۴ شهرداری اراک را در شان این شهر نمی داند و شورای شهر در اقدامی عجیب و غیر منتظره
شش هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال به بودجه پیشنهادی شهرداری اراک برای سال ۹۴ اضافه کرده  و بودجه پیشنهادی  را برای بررسی مجدد به شهرداری باز می گرداند ودر نهایت در واپسین روزهای مانده از سال ۹۳ بودجه سال ۹۴ شهرداری شهر اراک به ارزش ۱۰۲۱ میلیارد تومان به تصویب اعضای شورای اسلامی شهر اراک رسید که افزایش ۳ برابری رقم بودجه سال ۹۴ در مقایسه با سال گذشته را در بر داشت یا به تعبیری دیگر سیصد درصد رشد نسبت به سال گذشته .}

که ازمبلغ ۱۰۲۱ میلیارد تومان، مبلغ ۹۲۴ میلیارد تومان به بودجه حوزه عمرانی با ۶۹ پروژه و ۹۶ میلیارد تومان دیگر به اعتبارات جاری و خدمات شهری شهرداری اراک اختصاص  یافت.

با بررسی جزئیات بودجه و ارقام آن و همچنین عملکرد  دو  سال گذشته شهرداری اراک  و رکود ساخت و ساز در کشور  به راحتی می شد فهمید  که بخش عمده ای از منابع بودجه قطعاً محقق نمی‌شود و شهرداری اراک  مجبور می‌شود اصلاحیه بودجه  بدهد اما با این حال شورای شهر این بودجه را تصویب و برای اجرا به شهرداری ابلاغ کرد.

در اواخر مرداد ماه سال جاری اما جمشید زند که رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورا از اغفال  اعضای شورای شهر  توسط بانکِ شهر می گوید و بیان می کند: مدیران این بانک قول مساعد همکاری با ما را داده بودند و شورا با حساب باز کردن روی این تعهدات، چنین بودجه ای را مصوب کرد و اگر این توافقات نبود ، اصلا دست به تصویب این بودجه نمی زدیم. البته خود ایشان اذعان می دارند که اخذ تسهیلات  از بانک شهر تنها حدود یک پنجم از کل بودجه شهرداری  بوده است و چهار پنجم مابقی از کجا قرار بوده محقق شود را بیان نمی کند.

پس از گذشت هفت ماه از سال ۹۴ منوچهر کاظمی خزانه دار شورای اسلامی شهر اراک در نطق پیش از دستور صحن رسمی شورا می گوید: شورای شهر باید بپذیرد که در خصوص تصویب بودجه ۱۰۲۱ میلیارد تومانی اشتباه کرده و سریعا نسبت به اصلاح آن اقدام کند زیرا تا امروز که حدود ۷ ماه از سال گذشته، حدود ۱۲۰ میلیارد تومان از بودجه محقق شده که با توجه به زمان زیادی که از دست رفته، باید فکری را برای رفع مشکل و اصلاح آن بکنیم.

بر اساس اظهارات خزانه دار شورای اسلامی شهر اراک تا کنون تنها ۱۰ درصد از بودجه پیشنهای محقق گردیده است البته از این نکته نیز نباید غافل شد که  شهردار اراک نیز باید نسبت به این کاهش کسب درامد در مقایسه  با  بودجه فعلی که خیر اما  در قیاس با سال گذشته  پاسخگوی افکار عمومی و شورای شهر باشد.

اما از همه جالبتر اما صحبتهای ریس فعلی شورای شهر است که در مهر ماه سال جاری می گوید: اگر عزم جدی برای تحقق بودجه در شهرداری وجود داشته باشد امکان تحقق آن وجود دارد و باید شهرداری اراک برای تحقق بودجه مصوب اهتمام ویژه داشته باشد.

وقتی این صحبتها را با صحبتهای آقای محمودی رییس سابق شورای شهر اراک وقتی کنار هم قرار می دهیم مشاهده  می کنیم این مباحث بیشتر به توهم نزدیک است تا واقعیت چرا که در شرایط فعلی کشور و روند اجرایی مرسوم و معمول شهرداری اراک  تحقق چنین درامدی خارج از تصور می باشد و شاید  هم از خاصیت صندلی ریاست شورا است .

در زیر نگاهی گذرا می کنیم به انواع شیوه های بودجه ریزی :

 ۱-بودجه ریزی افزایشی

 ۲-بودجه ریزی برنامه ای

 ۳-بودجه ریزی بر مبنای صفر

 ۴-بودجه ریزی عملیاتی

بودجه ریزی افزایشی که به بودجه ریزی خطی یا بودجه ریزی موضوعی نیز معروف است این امکان را فراهم می کند تا بتوان تنها با افزایشی ناچیز نسبت به آنچه در سال گذشته وجود داشته است بودجه سال آینده خود را آماده کرد و نــیازی به اهداف برنـامه ای روشن یا تعیین شاخصی برای سنجش اثر بخشی و کــارایی به منظور اجــرا موفقیت آمــیز بودجه ریزی نیست .

بودجه ریزی برنامه ای گروه های سنتی هزینه ها را در بودجه ریزی افزایشی به ار می رفتند سازماندهی می کند . هدف این بودجه ریزی ( بـرنامه ای ) تــاکید بر واحدهای فعالیتی است که هر یک از ردیف های بودجه به آن اختصاص یافته است

بودجه ریزی بر مبنای صفر اولین بار توسط پیترفیر در شرکت تگزاس اینسترومنتز آمریکا در اواخر دهــه ۱۹۶۰ ابداع شد ، هدف اصلی از این بودجه ریزی اولیت دار کردن و مناسب بودن آنچه انجام می شود و باید انجام شود . بودجه ریزی بر مبنای صفر از مدیران می خواهد تا بودجه خود را مثلاً به ۷۰ تا ۸۰% بودجه سال قـبل کـاهش دهند و آنگاه درخواست های مورد نظر خود را به آن بــیافزایند این رویکرد معمولاً «بــودجه ریزی صــفر تــعدیل یــافته » نامیده می شود .

  بودجه ریزی عملیاتی عبارت است از : برنامه عملکرد سالانــه که رابطه میان میزان وجوه تخصص یافته ی هر بـرنامه با نتایج بدست آمده از اجرا آن برنامه را نشان می دهد و این بدان مــعنا است که با هر میزان اعتبار تخصیص یافته ی هر بــرنامه ، می باست مجموعه معینی از اهداف تأمین شود . چنین بودجه ای باید به روشنی ارتباط بین اعتبارات هــزینه شده توسط دولــت و نتایج حاصله برای مردم را نشان دهد  . در واقع در بودجه عملیاتی تشریح دقیق این رابطه کلید مدیریت صحیح بــرنامه هاست در این شیوه باید ، علاوه بر تعیین دقــیق فعالیت های هـر برنامه هــزینه های هر کدام از برنامه ها نیز به دقت براورده شود در چنین چارچوبی کــارآیی و اثـربخشی بــرنامه به عنوان هدف اصلــی بودجه ریزی عملیاتی مــطرح می شود

اگر بخواهیم براساس طبقه بندی ارائه شده بودجه شهرداری ها  را نامگذاری کنیم ، به استناد ماده ۲۵ آیین نامه مالی شهرداری ها می بایست آن را بودجه برنامه ای بنامیم ، چرا که بر اساس این قانون ” بودجه شهرداری باید بر اساس برنامه ها و وظایف و فعالیت های مختلف و هزینه هریک ازآن ها تنظیم گردد”.

اما اگر این قضاوت را بر اساس آن چه در عمل اتفاق می افتد صورت گیرد، بودجه ریزی در شهرداری ها را می توان از نوع بودجه ریزی افزایشی دانست ، چرا که  بمنظور انجام بودجه برنامه ای در شهرداری ها ، ابتدا باید وظایف قانونی شهرداری ها را  طبقه بندی نمود و سپس در داخل هر طبقه از وظایف ، برنامه های مربوط به آن ، گروه بندی گردد. و در قالب هر برنامه نیز طرح یا فعالیت هایی وجود دارند که هزینه هریک از آن ها می بایست بر اساس اصول متداول و شناخته شده فن بودجه نویسی برآورد گردد.

عموما بودجه شهرداری ها از نوع بودجه ریزی افزایشی  است که با افزایشی ناچیز نسبت به آنچه در سال گذشته وجود داشته است اقدام به تدوین بودجه می کنند دقیقا همان کاری که شهرداری اراک در ابتدای امر انجام داده بود و شورای شهر آنرا بازگرداند

این ابتکار شورای شهراراک ( کمیسیون برنامه و بودجه)  در نوع خود بی نظیر بود و این سبک بودجه ریزی می تواند ادبیات جدیدی را در حوزه برنامه و بودجه وارد کند و آن بودجه ریزی توهمی است .

بر اساس این سبک ( بودجه ریزی توهمی) می توان بدون توجه به منابع و مصارف و عملکرد شهرداری در سالهای گذشته و وضعیت اقتصادی شهر بر مبنای قول بانکها و افراد و… بودجه را تا چندین برابر سال گذشته افزایش داد و بعد هم در انتهای سال آن را مجددا اصلاح کرد.

از شوخی  که بگذریم، وضعیت بودجه ریزی شهرداری اراک  به عنوان اصلی ترین و مهمترین صورت مالی ، از لحاظ دارا بودن خصوصیات فنی و لازم وضعیت نامطلوبی دارد و شاید بتوان یکی از  مهمترین دلایل ضعف در نظام بودجه ریزی را نبود نیروی انسانی متخصص و کارشناس درامر بودجه و مباحث مربوط دانست.

که ارتباط بین ناکارآمدی بودجه وعدم ارتباط تحصیلات متولیان امر برنامه ریزی و بودجه در شورای شهر قابل بررسی و تامل می باشد .

خلاصه اینکه اگر وضعیت موجود بودجه ریزی در شورای شهر بخواهد  به همین ترتیب استمرار داشته باشد  یکی از تهدید های آینده مدیریت شهری اراک  خواهد بود و می بایست  هر چه سریعتر با استفاده از متخصصین مجرب حوزه مالی این نقیصه را برای بودجه سال ۹۵ برطرف کرد.

نویسنده : مسعود احمدی